SERVET YILDIRIM – Dünya Bayanlar Günü her Yıl olduğu üzere geçen hafta 8 Mart’ta kutlandı. Bayanın işgücüne ve idareye iştirakinin kıymeti üzerine konuşmalar yapıldı; 9 Mart’ta açıklamalar Hız kesti; 10 Mart’a bir şey kalmadı. Bu yazma ise gecikmiş bir dünya bayanlar günü yazısıdır. Bayanların Amel hayatında ve Yönetim kademelerinde neden önünün açılması gerektiğini örneklerle açıklamayı amaçlayan bir yazıdır. Dünya iktisadına bir Devre üç bayan damga vurmuştu: Almanya Başbakanı Angela Merkel, ABD Merkez Bankası (Fed) Lideri Janet Yellen ve IMF Lideri Christine Lagarde.
Bu efsane üçlüden Merkel 16 Yıl başbakanlık yaptıktan sonra misyonu 2021 sonunda bıraktı. Geçmişte Fransa’da Türlü bakanlıklar yapan Lagarde ise 8 Yıl IMF’yi yönettikten sonra 2019 sonunda Avrupa Merkez Bankası’nın başına geçti. Fed’i 4 Yıl yönettikten sonra Yellen ise 2021 yılından bu yana Amerikan Hazinesi’ni yönetiyor.
Üçü de Fazla başarılı; üçü de Fazla etkileyici özgeçmişlere sahip. “Hangisi daha güçlü” ayırmak güç fakat Yellen için dünyanın “en kuvvetli kadını” diyenlerin sayısı Fazla daha fazladır. Tahminen de doğrusu dünyanın “en kuvvetli bürokratı” olmalıdır. Janet Yellen, bu unvanı kolay elde etmedi. Üzerinde yıllarca çalışılmış ve nihayet damlasına kadar hak edilmiş bir unvandır bu. Onun öyküsü hâlâ bayan erkek ayrımı yapanlara, bayanın Amel ömründe önünü tıkayan anlayışa karşı kuvvetli bir örnektir.
Hep birincileri yaptı…
Bugün 77 yaşında olan Amerikan Hazine Bakanı Yellen “ilk”lerin kadınıdır. Liseden Okul birincisi olarak mezun oldu. Yale’de doktora yaparken, sınıftaki Biricik bayandı. Harvard’da ders verirken üniversitedeki Biricik bayan iktisat profesörüydü. Dünya finans sisteminin en kritik koltuklarına oturan birinci bayan o oldu.
Mesela ak Saray’ın iktisat Danışmanları Konsey’i Kıymetli bir organdır. Bu kurulun birinci bayan lideri Janet Yellen’dir. Amerikan Merkez Bankası global finans sisteminin kutup yıldızıdır. Bu bankanın birinci bayan lideri Janet Yellen’dir. Amerikan Hazinesi hudutların ötesinde global tesiri ve gücü olan bir bakanlıktır.
Tam 233 yıllık geçmişi olan bu bakanlığın birinci bayan bakanı Janet Yellen’dir. Yellen bugün 87.000 çalışan ve devasa bir bütçeyi yönetiyor lakin onunda ötesinde global iktisada taraf veriyor.
Dünyanın ipi ‘Yellen Teyze’nin elinde…
Bilen biliyordu lakin dünya onu Fed başkanlığı yaptığı devirde tanıdı. Işık içinde yatsın, merhum Güngör Uras “Dünyanın ipi ABD Merkez Bankası Lideri Janet Yellen Teyze’nin elinde. İpi gevşetirse ABD dışında yaşayanlar rahatlayacak. İpi çekerse ABD dışında yaşayanlar hapı yutacak. Dünya, Yellen Teyze’nin eline bakar durumda… Yellen Teyze nerede? Ayşe Hanım Teyzem nerede? Ortada kilometrelerle orta var. Birbirlerini tanımıyorlar, birbirlerinden haberleri yok lakin birinin ettiği, öbürünü vuruyor” demişti.
Paul Volcker, Meydan Greenspan ve Ben Bernanke ile Amerikan Merkez Bankası’nın tarihine en Fazla damga vurmuş dört liderden biridir. Yellen Fed’de farklı vakitlerde farklı konumlarda çalıştı. önce ekonomist olarak misyon yaptı. Hatta kocası ile bu devirde Fed yemekhanesinde tanıştı. Bill Clinton 1994’te Yellen’i Fed Guvernörler Kurulu’na atadı. 2004 yılında ise San Francisco Fed başkanlığına getirildi. Yani Fed’e reis olmadan Evvel Fed’i Fazla güzel tanımıştı; İdeal Fed reis adayıydı.
Kırıp dökmeden yönetti
Yellen’i Fed başkanlığına 2014 yılında Barrack Obama getirdi. O ise hayli kritik ve sıkıntılı bir vakitte Fed’i muvaffakiyetle yönetti. Ne ekonomiyi Çok ısıttı, ne enflasyonu şişirdi. Nakdî sıkılaşmada ve nema artırımında hayli denetimli gitti. Hatta bu nedenle başkanlık seçimi öncesi Trump’ın hakaretlerine ve suçlamalarına maruz kaldı. Yellen o devirde hem Trump’ın kendisine yönelttiği tenkitlerle boğuştu; hem de Fed Lideri olarak “züccaciye dükkânındaki umursamaz fil”i oynamak yerine ustalıkla bir hassaslık ile kırıp dökmeden işi götürdü.
Eğer o devirde Türkiye üzere Hariç finansman bağımlısı olan ekonomiler kapital çekebildiyseler bunu bir ölçüde Yellen başkanlığındaki Fed’in izlediği Nakit siyasetine borçlular. Kırıp dökmeye başlasaydı, bizim üzere kırılgan ekonomiler Fazla kırılır ve dökülürdü.
Mary Poppins benzetmesi
Önceliği daima istihdamdı. Ona nazaran işsizlik personelleri ve ailelerini hem mental, hem de fizikî olarak mahvediyordu. Evlilikleri bozuyor, çocuklara ziyan veriyordu. Obama’ya nazaran Yellen “kendisini istihdamı artırmaya adamış” bir kişiydi. “Amerikalılar Amel bulamadığında bunun insani maliyetinin ne olacağını biliyordu.” Nakit siyaseti kararlarını istihdam alanındaki gelişmelere bağlanmıştı. Yellen Fed’den ayrıldığında işsizlik oranı yüzde 4.1’ti. meşhur iktisatçı Joseph
Stiglitz Yellen’in eşitsizlik konusuna karşı öbür bütün merkez bankası liderlerinden daha hassas olduğunu söylüyor.
Liderlik biçimini Ünlü sinema ve roman karakteri Mary Poppins’e benzeten Fazla olur. Poppins üzere kimi harika yetenekleri vardır, Fazla disiplinlidir. Serttir, katıdır lakin her Vakit nazik ve hazırlıklıdır. Kimi merkez bankacıların tersine Yellen sürpriz adımlar atmak ve sürpriz kararlar almaktan hiç hoşlanmadı.
Öngörülebilirlik onun için kuraldı. Parayı yönetenlerin bu özelliklere sahip olmaları aslında piyasalar açısından bir talihtir. İstikrarsız ve öngörülemez önderlerin gerisini toplamak Fazla güç ve maliyetlidir. Yellen ise ardında yıkıntı bırakmaz.
Banka iflası sonrası Fed freni gelir mi?
Amerika’da geçen hafta sonu patlayan bankacılık krizinde gözler Hazine Bakanı Janet Yellen’e döndü. Mevduat sahipleri ve yatırımcılar Yellen’in ağzından çıkacak kelamlara odaklandılar. Yellen ise CBS televizyonuna çıktı ve “Bugün bankacılık sistemine halkın duyduğu itimadı artırarak ekonomiyi korumak için kararlı adımlar atıyoruz” dedi. Herkesi rahatlattı. Yellen, 2008’den bu yana ABD’de en Aka banka iflası olarak bedellendirilen Silikon Vadisi Bankası’nı (SVB) kurtarmayacaklarını lakin mevduat sahiplerinin gereksinimlerini karşılamak ve krizin sağlam bankalara sıçramaması için çalıştıklarını söyledi.
Diğer bir deyişle SVB kurtarılmayacak fakat mevduat sahipleri korunacak. reis Joe Biden ise Yellen liderliğinde hafta sonu yapılan müdahaleleri ve açıklamaları överek ona itimadını bir kere daha gösterdi. SVB’nin iflası, 2008 global finansal krizinden bu yana ABD’de kayıtlara geçen en Aka banka iflaslarından biri oldu.
SVB’nin akabinde mevduat sahiplerini korumak için kripto piyasasının Kıymetli oyuncularından biri olan Signature Bank’a da kayyum atandı. Verilen garantilerin akabinde mevduat sahipleri ve yatırımcılar rahatladılar; fakat ABD Merkez Bankası Fed rahatlayamadı. Gergin Fed’in nema artırımında Hız kesmesi bekleniyor zira SVB bir manada bir yıldır süren agresif nema artırım sürecinin kurbanı oldu. Hastalığın sistemdeki öteki bankalara bulaşmasının önüne geçilmesi için nakdî sıkılaştırmada frene basılması gerekebilir.
Sonuçta Lahza itibariyle Yellen liderliğinde sisteme duyulan itimadı tekrar sağlayacak adımlar atılmış görünüyor.
Nobelli bir eş, iktisat profesörü bir evlat
Yellen’in ağzından çıkan bir söz ile milyarlarca dolar taraf değiştirebiliyor. Fed lideriyken de bu gücü vardı, Hazine bakanıyken de. Hatta ikisi değilken bile… Fed’den ayrılıp Brookings Enstitüsü’nde park ettiği vakitlerde her konuşması için yüklü paralar ödendi.
Yellen 2008 krizi öncesi yaklaşan krize karşı ihtarda bulunan az sayıdaki iktisatçıdan biridir. Lakin iktisat dışında monoton biri olarak bilinir. 1946’da Muallim bir Ebeveyn ve fizik tedavici bir babanın kızı olarak doğan Yellen “hobileri olmayan sıkıcı biri” olduğunu söyler.
Genlerinde iktisat var
Ailece ne Vakit Yemek için masaya otursalar daima iktisat konuşulduğunu anlatır. Yellen üzere kocası George Arthur Akerlof da Ünlü bir Amerikalı ekonomist. Berkeley’de iktisat profesörü. 2001’de Michael Spence ve Joseph Stiglitz ile Nobel iktisat Ödülü’nü almıştır.
Oğulları Robert ise Warwick Üniversitesi’nde iktisat profesörü. Şimdi Nobel’i yok lakin alırsa şaşırmayın, zira genlerinde var. Bu ortada Yellen mutfakta Fazla yetenekli; yeterli bir aşçı olduğu söylenir. Farklı materyalleri ve tatları bir ortaya getirmekte usta. Zati meslekteki en Aka yeteneği de güç bahislerde görüş birliği sağlamak, farklı görüşleri bir ortaya getirmek.
İklim değişikliği ve global ısınma konusunda da Yellen’den beklenti hayli yüksek. İklim Liderliği Konseyi’nin kurucu üyelerinden biri olarak Biden idaresinin tezli iklim siyasetine katkıda bulunma kapasitesi Fazla yüksek. Bu türlü bir periyotta Amerikan Hazinesi’nin başında onun üzere biri olması talihtir.
Kadınların dev kurumları yönetme konusunda başarılı olup olmayacağını tartışmak hatta düşünmek ise abesle iştigaldir; cahilliktir.
Yorum Yok