Seray Şahinler – “Geçmişi hatırlama çabamız beyhude, zihnimizin Tüm eforları boşunadır. Geçmiş zihnin hâkimiyet alanının, kavrayış gücünün dışında bir yerde, hiç ihtimal vermediğimiz bir objenin (bu objenin bize yaşatacağı duygunun) içinde kapalıdır. Bu objeye ölmeden Evvel rastlayıp rastlamamamız ise tesadüfe bağlıdır.” Marcel Proust, “Swannlar’ın Tarafı”
“Zaman” kavramı, sanat tarihinde birçok sanatkarın açmaya efor ettiği bir kilit. Sanatkarın yaşadığı an, içinden geçtiği Devre ve gelecekte Mevcut olma üçgeni ortasındaki bir kilit tahminen bu. Ya da olan biten yalnızca Proust’un kelamlarına bir nazire… Türk çağdaş sanatkarın Kıymetli ve öncü isimlerinden Cengiz Çekil de Vakit ile sıkıntısı olan sanatkarlardan.
Retrospektif sergisi
2015 yılında kaybettiğimiz Cengiz Çekil’in hayatına ve sanatına Fer tutan “Bugün de Yaşıyorum” standı Arter’de ziyarete açıldı. Çekil’in bu vakte kadarki en kapsamlı standı “Bugün de Yaşıyorum”, ismini sanatkarın 1976 tarihli “Günce” başlıklı yapıtından alıyor. Sanatçı iki ay boyunca her gün klişe baskı usulleriyle bir deftere “Bugün de yaşıyorum” cümlesini damgalıyor. Defterin nihayet sayfasında ise “Askere gidiyorum” tabiri var. “Günce”, 2011 yılında New York’taki The Museum of Çağdaş art (MoMA) koleksiyonuna iç edilmiş. Bugün, Çekil’in açtığı o birinci sayfadan tam 47 yıl sona İstanbul’da açılıyor bu defter.
Sanatçı, Paris’ten Türkiye’ye dönüşünün Çabucak akabinde gerçekleştirdiği ve birinci Sefer 2009 yılında 11. İstanbul Bienali kapsamında gösterilen yapıtını, “Çok kasvetli, mevtin kutsandığı, kaygı ortamının olduğu bir periyotta reaksiyon vermek istedim. Kendi öğrencilerime de Daimi onu söylüyordum. En Kıymetli şey yaşamaktır! Hayat, Fazla değerlidir” kelamlarıyla anlatmış. Bu stant de birebir kelamları fısıldıyor izleyiciye.
Politik, kültürel kodlar
Cengiz Çekil, 1970’te devlet bursuyla Paris’e sarfiyat. Sanatının birinci periyodu, 1968 Mayıs olaylarının ve Vietnam Savaşı’nın tesirlerinin hâkim olduğu Paris sanat ortamında şekillenir. 1975’te Türkiye’ye döner. Burada da sular dingin değildir elbette. Türkiye ve Avrupa’nın sosyopolitik ve sosyokültürel süreci Çekil’in işlerine temas etmeye başlar. Yapıtlarının Değerli kısmında yer bulan saatler, gazeteler ve takvimler aracılığıyla gündemi, aktüel eğilimleri ve devrin psikolojisini ortaya koymakla kalmaz Çekil, vaktin tarifi ve temsili üzerine de düşünür.
Arter’in iki katına yayılan stantta sanatkarın, güç, vakit, vefat, inanış ve ritüel üzere yaşama dair Temel kavramları ele alarak yapıtlarına kozmik ve soyut bir katman eklediğini görüyoruz. Stantta yer Meydan yerleştirmelerde gücün ısı, ses, Fer ve devinim üzere Çeşitli biçimlerde açığa çıkmasını deneyimliyoruz. Anıt mezarlar, sunak, kurban ve muska motifleri sanatkarın hem vakte bağlı hem vakitten Müstakil kelamlarını fısıldıyor.
Çekil için günü ve yılı eşit kesime bölen 12 sayısı da kıymetli. 12 adet kola şişesi, 12 adet ceket, sarı paklık bezleri; dünyanın bitmeyen sıkıntısına; savaşa, bayan sorununa, emeğe, Amel gücüne ‘erken İkaz sistemi’yle bakıyor. Hepsi şimdiki hepsi vakitsiz. Bir sipere mevzilenmiş manzarasını veren kola şişeleri örneğin… 1974 tarihli “Çocukluğa Yanlışsız, Çocukluktan Beri”de Çekil, Amerika’nın kültürel ve ekonomik emperyalizminin bir simgesi ve tanınan kültürün ikonik bir kesimi olan kola şişelerini dönüştürerek Vietnam Savaşı’nın yankılarına gönderme yapıyor.
Zaman mefhumu
Zaman, Cengiz Çekil’in tahminen de en Kıymetli ‘teması’… Motordan saate kadar her türlü tamiri yapan babasının yanında geçirdiği vakitler bu kırılmayı yaşatmış olmalı. Zamansızlığa vurgu yapan, hangi Vakit ilişkin olduğu konusunda karmaşa yaratan Vakit çağrışımları… Tarihi, mitolojik referenslar da sanatkarın pratiğinin Kıymetli kaynaklarından. Arter’in koleksiyonunda yer Meydan ve daha Evvel “Saat Kaç” standında gördüğümüz “Saat Kaç” bu Defa daha vurucu bir biçimde hatırlatıyor bu soruyu. Önündeki “1200 saat” ise sanatkarın gerek bit pazarından gerek babasının Tamir atölyesinden temin ettiği yüzlerce kol saatinden oluşuyor. Hepsinde Vakit durmuş. Hepsi, ilişkin oldukları bireylerin de ömrünün bir yerlerde belirsizliğine, sakinliğine dem vuruyor. Cengiz Çekil’in pratiğinin Vakit kavramıyla ilgisini vurgulayan bu yerleştirmede sanatçı her birine, el yazısıyla kendi ismini ve soyadını yazdığı lacivert kartonları iliştirmiş. Stant, izleyiciyi ömrün devingenliğine yönlendiriyor özellikle… Işıklar, işleyen saatler, ak örtüler, bir şeyin bitip yeni bir şeyin başladığını hatırlatıyor. “Bugün de Yaşıyorum” bir vefa standı. Hem Cengiz Çekil’in sanatına hem Vakit sıkıntısına ‘zamansız’ bir bakış. Stant 24 Eylül’e kadar ziyarete açık.
Sanata kalıcı izler bıraktı
1945 yılında Niğde’de dünyaya gelen Cengiz Çekil, Türkiye’deki çağdaş sanatın öncüleri ortasında. Çekil, yürekli ve deneysel bir yaklaşımla ürettiği yapıtlarının yanı sıra eğitimci kimliği, düzenlenmesine katkı sunduğu Küme stantları, farklı kuşaklardan sanatkarlar ile sanat alanında çalışan şahıslarla kurduğu bağla Türk sanat tarihinde kalıcı izler bıraktı.
Yorum Yok